Iconen geschilderd door Wia Huisman-Sijtsema
Christus iconen:
- 1. Aankondiging van Jezus geboorte - Annunciatie
2. Moeder Gods van het teken
3. Geboorte van Jezus
4. Aanbidding van de wijzen
5. Moeder Gods van Vladimirskaja
6. Aanbidding in de tempel
7. Heilige familie in Bethlehem en op de vlucht naar Egypte -dubbel paneel - 8. Christus pantocrator
- 9. De jonge Christus
10. Christus tussen Maria en Johannes - Deësis van de Vladimir-Soezdal - 11. Christus tussen Maria en Johannes de Doper
12. De Doop van Jezus in de Jordaan
13. Jezus zegent de kinderen - 14. De ontmoeting met de Samaritaanse vrouw
15. De Genezing van de verlamde op de sabbat in het badwater van Bethesda
16. Intocht van Jezus te Jeruzalem - Palmzondag
17. het laatste avondmaal
18. Voetwassing door Christus
19. Kruisiging
20. Bewening van Christus
21. De Opstanding en de nederdaling ter helle
22. De Hemelvaart
23. Pinksterzondag – de Drieëenheid - 24. Pinkstermaandag - De uitstorting van de Heilige Geest
25. De Wijnstok - Christus, de evangelisten en Zijn leerlinge
26. De Leerlingen van Jezus
27. Het Heilig Mandylion - Andere iconen:
- 28. de apostel Johannes op Patmos
-29 De drie jongelingen in de vurige oven
-30 In U verheuge zich elk schepsel
Overige Iconen: - - 41. Abraham, vader aller gelovigen
- - 42. Abrahamicoon -bezoek van de engelen God
- -43. Abrahamicoon - episoden uit zijn leven
- -44. Johannes de evangelist en theoloog
- -45. Joachim en Anna bij de gouden poort
- -46. Maria, moeder van Jezus
- -47. David, Koning van Israël
- -48.Artsenheiligen Cosmas en Domianos
- 49. Aartsengel Gabriël
- -50. Hemelvaart profeet Elia
- Wia Huisman – Sijtsema en haar iconen
is een zestiger, momenteel wonend afwisselend in Amersfoort- Vathorst en de Charente. Al sinds het midden van de jaren negentig beoefent ze het ambt van iconenschilderes. Zij werd enthousiast voor deze vorm van kunst tijdens een bezoek aan een tentoonstelling van de “Vereniging van Iconenschilders”.
Wat haar boeit in het schilderen van iconen is de strakke leer erachter. De iconenschilder is gebonden aan de overgeleverde regels van kleur en vormgeving.
Haar motto is: “Schilderen van iconen is mediteren”.
Iconen schilderen is niet zomaar een hobby. Het vraagt een mentale voorbereiding, besef van te staan in een diepchristelijke traditie.
Een icoon is meer dan een kunstvoorwerp alleen. Het gaat er om dat in de icoon het mysterie van God tot uitdrukking komt. Daarom hecht Wia Huisman ook erg aan verantwoord schilderen. Niet de creativiteit van de schilder moet centraal staan maar het schilderen naar de traditie.
Na de eerste eeuwen, de eeuwen van vervolgingen en de catacomben, na de ‘vrede’ van Constantinopel en de eerste concilies, toen de leer en de liturgie vorm kregen, verwierven de christelijke afbeeldingen steeds meer een eigen karakter, ook vanuit stilistisch oogpunt.
Vanaf de vijfde eeuw, toen het christelijke geloof staatsgodsdienst was geworden, gaf de aristocratie in navolging van de keizer een grote impuls aan de kunsten met de financiering van de bouw van basilieken en kloostercomplexen. Zij gaven ook opdracht aan de beste kunstenaars fraaie afbeeldingen van Christus, de Moeder Gods en van heiligen, martelaren en profeten te maken
Tijdens het tweede concilie van Nicea in 787 zal definitief de aard en de waarde van de icoon worden omschreven, met de vaststelling dat aan de basis van de icoon de menswording van Gods Zoon staat; dus de goddelijke natuur van Christus.
Volgens de leer van de Oosters Orthodoxe kerken is een icoon, die een belangrijke plaats in de liturgie inneemt, op zich een miraculum, manifestatie van God. De kerkvaders definieerden op het Concilie van Efeze de icoon als ‘tempel’, dat wil zeggen een plaats waar de afgebeelde op mysterieuze wijze ook aanwezig is, deel is van het wonder van de vleeswording.
In een icoon komt God als mens tot ons om ons eraan te herinneren dat ook wij icoon ( afbeelding) van God zijn.
Hieronder vindt u een selectie van haar Christusiconen met verklarende tekst.
-1-aankondiging -annunciatie geboorte van Jezus
afmeting: 27 x 35,5 cm
Zowel het evangelie van Luca als het prot-evangelie van Jacobus hebben als inspiratiebron gefungeerd voor de afbeelding van de annunciatie op iconen geïnspireerd: In de zesde maand zond God de engel Gabriël naar de stad Nazaret in Galilea, naar een meisje dat was uitgehuwelijkt aan een man die Jozef heette, een afstammeling van David. Het meisje heette Maria. Gabriël ging haar huis binnen en zei: ‘Gegroet Maria, je bent begenadigd, de Heer is met je.’ Ze schrok hevig bij het horen van zijn woorden en vroeg zich af wat die begroeting te betekenen had. Maar de engel zei tegen haar: ‘Wees niet bang, Maria, God heeft je zijn gunst geschonken. Luister, je zult zwanger worden en een zoon baren, en je moet hem Jezus noemen. Hij zal een groot man worden en Zoon van de Allerhoogste worden genoemd, en God, de Heer, zal hem de troon van zijn vader David geven. Tot in eeuwigheid zal hij koning zijn over het volk van Jakob, en aan zijn koningschap zal geen einde komen.’ Maria vroeg aan de engel: ‘Hoe zal dat gebeuren? Ik heb immers nog nooit gemeenschap met een man gehad.’ De engel antwoordde: ‘De heilige Geest zal over je komen en de kracht van de Allerhoogste zal je als een schaduw bedekken. Daarom zal het kind dat geboren wordt, heilig worden genoemd en Zoon van God. Luister, ook je familielid Elisabeth is zwanger van een zoon, ondanks haar hoge leeftijd. Ze is nu, ook al hield men haar voor onvruchtbaar, in de zesde maand van haar zwangerschap, want voor God is niets onmogelijk.’ Maria zei: ‘De Heer wil ik dienen: laat er met mij gebeuren wat u hebt gezegd.’ Daarna liet de engel haar weer alleen.(Lucas1: 28-38).
Deze tekst hebben de iconenschilders nauwgezet in beelden vertaald. In het middelpunt van de uitbeelding zijn de moeder Gods, en de binnentredende aartsengel Gabriël.
Er zijn vele varianten in de compositie. Soms zit Maria, zoals op deze icoon, in een vertrek en schrikt van de binnentredende engel, soms staan beiden in een rustige compositie tegenover elkaar. Soms toont de icoon het moment dat de engel de boodschap al heeft verkondigd en dan is het beeld van Immanuël aanwezig op de borst van Maria.Op deze icoon heeft Maria een purperen draad en spintol in de hand. Volgens de legende het symbool van de nieuwe voorhangsel van de tempel, dat geweven zal worden, nadat het voorhangsel tijdens het sterven van Jezus aan het kruis is gescheurd. Dit voorhangsel moet worden gesponnen door acht jonkvrouwen uit het geslacht van David.
-2 Moeder Gods van het teken
afmeting: 30,5 x 35,5 cm
De Moeder Gods is afgebeeld ten halve lijve en heft haar geopende handen in gebed omhoog.
Voor haar borst is in een dubbele, met sterren bezaaide clipeus ( rond schild) de jeugdige Christus als halfiguur afgebeeld.
Hij zegent met zijn rechterhand en houdt in zijn linker een schriftrol.
De titel van de icoon Moeder Gods van het Teken verwijst naar de profetie van Jesaja ( 7,14):
‘Daarom geeft de Heer zelf u een teken; zie, de jonge vrouw is zwanger en zal een zoon ter wereld brengen en gij zult hem de naam Immanuel geven.’
Dit van oorsprong Byzantijnse type werd in de 12de eeuw de speciale beschermicoon van Novgorod, waarom zij ook wel Moeder Gods van Novgorod wordt genoemd.
Deze voorstelling, die vooral in Rusland geliefd is, gaat terug op de icoon van de Blachernitissa in de Photino-kapel in de Blachernekerk in Constantinopel, die op haar beurt afstamt van een niet meer bestaand Jeruzalem oerbeeld uit de 4e eeuw. 
-3 De geboorte van Christus
afmeting: 37,5 x 52 cm
De manier waarop de Geboorte uitgebeeld wordt in de Oosterse kerken verschilt nogal wat van het Westerse kersttafereel.
Het Westerse kersttafereel lijkt meer gestructureerd: het Kind is de centrale figuur; Maria en Jozef bevinden zich links en rechts. De stal dient als achtergrond, terwijl de bezoekers knielend voor het kind worden afgebeeld.
De oosters christelijke kersticoon lijkt meer anekdotisch, minder strak van compositie, maar elk detail heeft wel een diepere betekenis.
Wellicht onder Syrisch-Egyptische invloed wordt het afdak van de stal vervangen door een donkere holte in een berg, als symbool van de nog niet verloste wereld.
Jozef zit meestal links onderaan- met zijn hand onder de kin – te dubben over het gehele gebeuren.
De kribbe heeft de vorm van een sarcofaag en de doeken verwijzen naar de lijkwade.
De bekende theoloog Origenes ( ca. 185- 254 na Chr. ) heeft in een kerstpreek de os en de ezel, die beiden in de evangeliën geen plaats krijgen, van stal gehaald uit Jesaja 1:3: “Een os kent zijn eigenaar en een ezel de krib van zijn meester; maar Israël weet van niets, mijn volk heeft geen begrip.”
Zij zijn de stille getuigen van ongeloof.
Op deze van oorsprong Russische icoon is de ezel door een paard vervangen, omdat men in het oude Rusland geen ezel kende.
Wie is die figuur naast Jozef, meestal een oude man in schapenvacht? Is hij de duivel in vermomming van een herder, die de vertwijfeling van Jozef nog meer opdrijft?
De engelen links en rechts boven vervullen een dubbelrol: ze zijn de aanbidders en de boodschappers.
De vroedvrouw(en), Salomé en Zelomi, staan vaak onderaan rechts afgebeeld, het kind wassend in een grote waskom. Volgens Jozef zo vertellen de apocriefe boeken, die hen liet komen. Salomé had zo haar twijfels over Maria’s maagdelijkheid, en toen ze dat eigenhandig wilde controleren verdorde haar hand, maar op het gebed van Maria genas die ook weer.
Op deze icoon zien we de aankomst van de wijzen. Zij vertegenwoordigen de kerk van de heiden. Zelden vinden we hen knielend bij de kribbe.
-4 Aanbidding van de wijzen
afmeting: 38,5 x 44,5 cm
De bron voor deze icoon is het evangelie van Mattheüs. ‘Toen dan Jezus te Bethlehem in Judea geboren was ten tijde van koning Herodes, kwamen er te Jeruzalem Wijzen uit het Oosten en vroegen: Waar is de pasgeboren koning der Joden? Want wij hebben zijn ster gezien in het Oosten en zijn gekomen om hem hulde te brengen…’
De aanbidding van de wijzen is een zeer oud iconografische thema. De oudste afbeelding, een fresco in de ‘capella greca’ van de Priscillacatacombe, dateert van de tweede eeuw. Men vindt in de Romeinse catacomben nog een twaalftal voorstellingen van dit thema, telkens met het kind op schoot van de Moeder Gods.
In tegenstelling tot de westerse voorstelling, die meestal de aanbidding bij de kribbe situeert, stellen de iconen het Kind meestal voor op de schoot van zijn tronende Moeder.
Dit onderstreept de aanbiddingsgedachte.
De aanbidding is op deze icoon het hoofdthema. De icoon beperkt zich tot de Moeder Gods, het Kind en de wijzen. Van herders, dieren, Jozef of de geboortegrot is geen spoor zoals bij andere typen van deze icoon soms wel het geval is. Dit maakt deze icoon sober en ingetogen.
-5 Moeder Gods Vladimir
Vladimirskaja
afmeting: 21 x 24,5 cm
Christus heeft terwijl Hij zijn wang tegen zijn moeder aandrukt, zijn linkerhand om de hals van Maria gelegd en houd met zijn andere hand haar kleed vast.
Vol verwachting kijkt Jezus omhoog naar zijn moeder, die in gedachten over Hem heenkijkt. Want zii voorvoelt het lijden, dat Hem te wachten staat. Nergens is de band tussen Moeder en kind zo innig voorgesteld als op deze icoon.
Opvallend is dat de linker voetzool van het Kind ontbloot is.
Dit type icoon legt vooral de nadruk op de menselijke kant van Jezus.
De Moeder God van Vladimir is van alle Moeder-Gods typen misschien wel de meest bekende Russische icoon, een variant op de moeder Gods van de tederheid.
Er wordt verteld dat de oericoon in 1135 per schip vanuit het huidige Istanboel naar Kiev werd gebracht
Daar verrichte de icoon enkele wonderen, wat haar uiteraard beroemd maakte.
Twintig jaar later werd de icoon meegenomen naar de stad Vladimir, ruim 150 kilmeter van Moskou.
Aan deze plaats heeft de icoon haar naam te danken.
Twee en een halve eeuw later werd deze icoon naar Moskou overgebracht.
Het was tijdens een beleg van de Mongolen. Vasili I, van Moskou hoopte dat de Moeder Gods-icoon de stad zou kunnen redden. Op die 26e augustus 1395 gebeurde wat Vasili gehoopt had: de Mongolen vertrokken en Moskou was gered.
Sinds die tijd is 26 augustus de feestdag van de Vladimirskaja.
Tegen het eind van de 15e eeuw kreeg de icoon een ereplaats in de ikonostase van de hoofdkerk van Moskou, de Oespenski kathedraal. Nu is de icoon te bezichtigen in het iconenmuseum tretjakow-Galerij.
-6 Presentatie van Jezus in de tempel
afmeting: 29 x 38,5 cm
Deze icoon wordt ook wel "opdracht van Jezus in de tempel" genoemd. Volgens Lucas 2: 22-40 begaven Jozef en Maria zich op de veertigste dag na de geborgde van Jezus nar de tempel om een offer te brengen zoals de wet van Mozes dat voorschrijft aan jonge ouders. In de tempel worden ze ontvangen door Simeon en de profetes Anna. Simeon zou volgens de Bijbel niet sterven voordat hij de Messias ( Christus) met eigen ogen had gezien. Hij neemt Jezus in zijn armen en looft God. Daarmee was het Kind Jezus symbolisch aan Israel en de gehele mensheid gegeven. Soms draagt Anna als profetes een boekrol, waarop geschreven staat: ‘Heilige Anna, profetes, dochter van Phanuel’ Hier zien we Jozef met een duif in zijn handen.
7a- De ontvangst van de wijzen, magiërs, door Koning Herodes te Jeruzalemafmeting: 35 x 19 cm
- 7b De aanbidding van Christus door de wijzen uit het oosten.
afmeting: 35 x 19 cm
Deze icoon uit Rusland met twee verschillende voorstellingen is een icoon van de Kostroma school uit de18e eeuw. De oorspronkelijke afmeting is 17,7 x 79,5 cm.
-7c Vlucht van de Heilige Familie
naar Egypte
afmeting: 35 x 19 cm
-7d De rust van de Heilige Familie onderweg naar Egypte.
afmeting: 35 x 19 cm
Deze Russische icoon met twee verschillende voorstellingen is eveneens een icoon van de Kostroma school uit de18e eeuw. De oorspronkelijke afmeting is 18,8 x 80,6 cm.
“Hij stond op en nam in de nacht het kind en zijn moed en week uit naar Egypte en daar bleef hij tot de dood van Herodes.”Meer woorden wijdt de evangelist Mattheüs niet aan de lange reis die Jozef, daartoe gemaand door een engel, met zijn gezin maakte om het kind in veiligheid te brengen.De evangelisten zijn überhaupt erg sober over de kindertijd van Jezus. Juist dat gaf voedsel aan een lange stroom van legenden. Het pseudo-evangelie van Mattheüs ( 8e -9e eeuw) verhaalt uitvoerig de reis naar Egypte, de pleisterplaatsen en de vele wonderen, die zouden zijn gebeurd. Volgens de overleveringen zou de familie gereisd hebben met een ezel vergezeld van de oudere broeders van Jezus. Op onze icoon zien we slechts de broeder des Heren, Jacobus, zoals hij in de canonieke evangeliën genoemd wordt. Ondanks het verzet van de kerkvader Hieronymus (345-420), bleven de verhalen over Jezus’ voorgeschiedenis erg populair. De vlucht naar Egypte was een geliefd thema, vooral in de Koptische Kerk, die de stichting van hun kerk aan deze vlucht te danken zou hebben. De Koptische gelovigen bezoeken regelmatig de plaatsen waar de Heilige Familie vertoefd zou hebben, waarvan El Mataria, bij Cairo, één van de bekendste is.
-8 Christus de Weldoener - Christus Pantocrator
afmeting: 31 x 36,5 cm
Christus de Verlosser en levenschenker, oorspronkelijk geschilderd door de metropoliet Johannes Zographos 1393/1394.Deze afbeelding van Christus in halfformaat, rechts met zegenende hand en links een prachtige ingebonden bijbel, stemt formeel overeen met de Pantokratoriconografie. Christus vestigt door zijn zegenende gebaar de aandacht op zichzelf en het bijbelboek, dat hij de toeschouwer voorhoudt. In woorden en door een enigszins mildere gelaatsuitdrukking wordt op deze icoon niet zozeer de heerschappij van Christus uitgedrukt als wel zijn genegenheid voor de mens.
Het beeldtype van de ‘Pantocrator’ beschikt formeel en inhoudelijk over een uitzonderlijke ‘bandbreedte’.
Zo hebben vele iconen, behalve een reeks andere benamingen, ook de benaming Christus ‘de Weldoener’ gekregen, zonder dat ze zich van de ‘normale type’ onderscheiden. Althans in de ogen van de kunsthistoricus.
De orthodoxe gelovige zal in zijn icoon, of die nu wel of niet het bijbehorend bijschrijft vertoont, zonder meer zijn Christus als ‘Weldoener’ herkennen.
Onweegbare factoren, zoals de blik, kunnen daartoe bijdragen. Zoals altijd zal hij ter zijde worden gestaan door teksten uit de onuitputtelijke liederenschat van de Oosterse Kerk.
‘Voor Uw zuivere beeld, o Goede, vallen wij neer;
smekend om vergiffenis voor onze fouten,
Christus, o God.
Want vrijwillig hebt Gij besloten het kruis te bestijgen,
Om hen die gij hebt geschapen te redden uit
de knechtschap van de vijand.
Daartoe roepen wij U in dankbaarheid toe:
Met gelukzaligheid hebt Gij vervuld het heelal, onze Heiland.
Omdat Ge verscheen om de wereld te redden’. (Uit de ochtendhymnen van de eerste zondag van de vasten)
-9 De jonge Christus van Smolensk, als Jezus Pantocrator
afmeting: 19 x 34,5 cm
een Christus-icoon met een frontale weergave van Christus, ten voeten uit. Opvallend is zijn naar beneden gerichte, zegenende gebaar van zijn rechterhand. Dat heeft een voorgeschiedenis en verklaring. In 1514 stond Moskou op het punt om de stad Smolensk van de Polen te bevrijden. Om zijn soldaten een goddelijke zegen mee te geven laat tsaar Vasilij III boven de poort van het Kremlin een icoon van Christus als redder aanbrengen. Het naar beneden gerichte zegenende gebaar zegent de soldaten, die onder het beeld langsmarcheren op weg naar Smolensk.
Christus Pantocrator ( de albeheerser of almachtige) is een geliefde icoon.
Deze komt in verschillende typen voor. Hier zien we de Jonge Christus afgebeeld. Christus Pantocrator is een uitdrukking van God in menselijke gedaante. Vooral de blauwe kleur van de Christusmantel symboliseert deze menselijkheid, terwijl purper, de kleur van de keizermantel, de heerschappij van Christus over de wereld symboliseert. De achtergrond, die meestal van goud is, staat voor het eeuwige licht. Ook de aureool, de nimbus, is vaak in goud geschilderd. Onze icoon niet, wel staat er een kruis in getekend met drie Griekse letters, die ‘Hij die is’ betekenen, de heilige, onuitspreekbare Naam van de Eeuwige.
afmeting: 18,5 x 9,5 cm
Deësis, afkomstig van de Vladimir-Soezdal, begin 13de eeuw, Tretjakov-galerij in Moskou.
De icoon van de Deësis toont ons de drie hoofdpersonen van het Nieuwe testament:
Christus heeft als rechter plaats in het midden.
Links als advocaten de Moeder Gods en rechts Johannes de Doper of Voorloper Deësis betekent in het Grieks verzoek, voorbede, ook wel intercessie, wat in het Latijn tussenkomst en bemiddeling betekent.
Deësisiconen heb je in drie typen: figuren tot der voeten uitgebeeld, halffigurig of alleen portretten zoals hierboven.
-11 Jezus tussen Maria en Johannes de Doper - drieluik
Opnieuw een Deësisicoon. Ditmaal zijn allen, Christus als rechter en Mia en Johannes de Voorloper als smekende en biddende advocaten ten behoeve van de mensheid, in volle gedaante afgebeeld.
Door het hoofd te buigen laten Maria en Johannes zien, dat ze zich nederig ten opzichte van de rechter betonen. Nederigheid is een bewijs van de voorspraak: het belichaamt de relatie tussen God en mens. Het vragend opheffen van de handen symboliseert de smeekbede voor een rechtvaardig oordeel van Jezus de Rechter.
De Deësis is een belangrijk onderdeel van menig iconostase.
-12 De doop van Christusafmeting: 42 x 53 cm
Deze icoon wordt ook wel de Theofanie - Godsopenbaring - genoemd.
In de Orthodoxe Kerk en is de Theofanie – 6 januari - een van de allergrootste feesten van het jaar.
De openbaring van de Triniteit uit zich door de stem van de Vader, de nederdaling van de H. Geest in de gedaante van een duif en de Zoon, die gedoopt wordt in de Jordaan.
In “Hermeneia. Malerbuch vom Berge Athos” wordt deze icoon als volgt beschreven:
‘Christus staat naakt in de Jordaan.
De voorloper kijkt omhoog en houdt zijn rechterhand boven het hoofd van Christus neer; de linkerhand heft hij omhoog. Uit de hemel komt de H. Geest in en straal boven het hoofd van Christus neer.
In de straal staan de woorden:’
Dit is mijnwelbeminde Zoon, in wie ik mijn welbehagen heb.’
Links van Christus staan engelen met bedekte handen.
Midden in de Jordaan onder Johannes, staat een naakt mens die bevreesd naar Christus omkijkt; hij houdt een kruik met water in de handen. Rond Christus zwemmen vissen.’
- De naakte Christus verwijst naar de onschuld uit het paradijs en naar Jezus’ status als slaaf ( Fil. 2:6-8)
- De Jordaan wordt voorgesteld als een donkere watermassa, gelijkend op de zwarte holte op vele iconen, symbool van de nog niet verloste wereld.
- De rotsen stellen de onherbergzame streek voor waar Johannes doopte.
-13 Jezus zegent de kinderentekst volgt nog
-14 Ontmoeting met de Samaritaanse vrouwafmeting: 30 x 20 cm
In ‘Hermeneia, Malerbuch vom Berge Athos’ wordt deze icoon als volgt beschreven:
‘Christus zit op een steen. De apostelen staan achter Hem, verbaasd.
Vóór Hem is er een bron, waar naast een vrouw staat met een emmer in haar linkerhand; zij strekt haar rechterhand naar Christus uit. Christus zegent de kruik, die vóór haar staat.’
Zoals voor vele andere thema’s bestaat er ook voor dit onderwerp een beknopte en een uitgebreide versie.
Op de beknopte uitbeelding wordt het thema beperkt tot de hoofdpersonen, zoals in het evangelisch verhaal: Christus, de Samaritaanse vrouw en de apostelen bij de put en de inwoners van Samaria.
-15 De genezing van een lamme in Bethesda
afmeting: 30 x 21 cm
De evangeliën kennen twee genezingen van verlamden; te Kapernaüm en in de badinrichting aan de zuilengang van Bethesda.
Op deze icoon zien we een badhuis met verschillende gewelfde kamers. Een engel raakt het water aan. Christus, omringd door apostelen, zegent een man, die vóór hem staat; hij draagt zijn bed op de rug. Naast hem liggen de zieken.
-16 Intocht in Jeruzalem
afmeting: 32,5 x 38
Deze icoon wordt meestal op identieke wijze uitgebeeld. Christus en zijn apostelen komen meestal van rechts ( van de icoon uit gezien); die richting zou teruggaan op de illustraties in manuscripten, die van links en rechts afgerold worden.
De berg op de achtergrond stelt misschien de olijfberg voor, waarvan Jezus met zijn apostelen is afgedaald.
Soms bemerkt men in de berg een donkere holte. Dit zou een verwijzing kunnen zijn naar de holte op de icoon van de geboorte.
In het evangelieverhaal zit Jezus op een ezel. Op Russische iconen zit Hij op en paard, omdat in het Rusland van toen geen ezels waren.
Heel vaak komen er kinderen voor bij dit thema: in de boom om met bijlen takken af te hakken, langs de weg om mantels uit te spreiden.
Opvallend is hoe klein de kinderen worden afgebeeld; dat is dikwijls het geval voor bijkomstige figuren. Hun aanwezigheid kan ook een andere betekenis hebben en verwijzen naar de woordwen van Jezus: ‘Ik prijs U, Vader, dat Gij deze dingen verborgen hebt voor wijzen en verstandigen, maar ze hebt geopenbaard aan kinderen.’ ( Mattheüs 11, 25-26)
Buiten de stad staan Joden: mannen en vrouwen met heel klein afgebeelde kinderen op hun armen of schouders of met twijgen in hun handen.
Nog andere staan op de muren of aan vensters en kijken naar Christus.
Opvallend is ook de spontaniteit van de kinderen en de stijfheid van de compacte groep volwassenen zonder veel enthousiasme.
-17. Het laatste avondmaal
afmeting: 30 x2 cm
De officiële naam van deze icoon luidt: Mystiek avondmaal . Op deze icoon zien we een huis, waarin een tafel gedekt staat met broden, schotels met spijzen, een kruik met wijn en een beker. Christus zit met zijn apostelen aan tafel.
Links van Hem ligt Johannes tegen zijn borst aan;
Rechts zit Judas, die zijn hand uitstrekt naar de schotel en Jezus aankijkt.
In de eerste eeuwen van het christendom zat de hoofdpersoon niet in het midden, maar aan het hoofdeinde van de tafel ( rechts op de icoon).
Volgens Talbot-Rice heeft de tafel traditioneel een liggende D-vorm, maar vanaf de 16e eeuw – vooral op de Griekse eilanden – wordt ze ovaal, langwerpig of in U-vorm.
Doorgaans hebben alleen Petrus en Johannes een vaste plaats:
De eerste aan de rechterhand, de tweede naar hem toegebogen aan de linkerhand.
Judas kan men soms herkennen aan zijn geldbeugel of omdat hij geen aureool heeft.
Vanaf de 12 eeuw wordt Johannes soms afgebeeld met gesloten ogen. Als verwijzing naar zijn contemplatieve geest.
-18. De voetwassing
afmeting: 32,5 x 38 cm
Deze icoon gaat terug op het bericht zoals we dat in Johannes 13 lezen:
“Jezus antwoordde hem: Als jullie niet door Mij de voeten laat wassen, kun je mijn deelgenoot niet zijn. Toen sprak Hij tot hen: begrijpt jullie wat ik gedaan heb? … Ik heb jullie een voorbeeld gegeven, opdat jullie zouden doen zoals ik jullie gedaan heb… De dienaar staat niet boven zijn meester.”
Bij de Romeinen was de voetwassing een slavendienst.
Bij de Joden een elementaire plicht van gastvrijheid tegenover bezoekers.
Jezus geeft aan dit traditionele gebaar een nieuwe betekenis:
Het wordt een teken van de dienstbaarheid, die het kenmerk moet zijn van zijn volgelingen.
De uitbeelding van het thema, dat volgens kenners pas in de tweede helft van de 16e eeuw op fresco’s en iconen voorkomt, suggereert de bovenzaal waar het laatste Avondmaal plaats had volgens het evangelie van Marcus( 14,15)
Jezus kniel vóór Petrus.
Het gebaar van Petrus, die zijn rechtervinger aan zijn hoofd brengt, drukt zijn spontaniteit en zijn onbegrip uit. De andere apostelen kijken toe.
-19. De kruisiging
afmeting: 37 x 45 cm
Al heel vroeg wordt de kruisiging afgebeeld. Zo, in de 2e eeuw op een medaillon in Roemenië.
In de 4e eeuw als een fresco .
De jonge kerk had het moeilijk om de stervende of gestorven Jezus af te beelden.
Op de een van de oudste afbeeldingen ziet men daarom wel de twee moordenaars aan een kruis, maar niet Christus.
De oude Syrisch-Palestijnse iconen van de kruisiging stellen neen levende Christus voor, met open ogen en zijn hoofd rechtop, niet hangend maar staand op een voetstuk, gekleed met koninklijke purperen tuniek.
Johannes Chrysostomos schreef: ‘Ik bekijk de gekruisigde en zie de Koning.’
Vanaf de 9e eeuw ( of 11e ) ontstaat het type van de gestorven Christus, hangend aan een kruis, het hoofd rustend op de rechter schouder, met licht doorgezakt lichaam, en enkele een doek om de lenden.
Later onder westerse invloed, wordt sterk de nadruk op het lijden gelegd; het bloed vloeit uit de wonden, Maria moet ondersteund worden door de vrouwen, Johannes houdt een hand tegen zijn wang als teken van droefheid.
De opschrift op de bovenste dwarsbalk bestaat uit vier letters: ó
in het Grieks: INBI Ièsoûs Nazarènós Basileús tôn Ioudaíôn;
in het Russisch: HNUH Iisoes Nazaren Tsaar Joed;
in het Latijn: Iesus Nazarenus Rex Iudaeorum.
-20 De bewening van Christus
afmeting: 42 x 29 cm
Op deze icoon zien we de dode Christus liggend op een lijkwade boven een doodsbed dat met een rode doek is bedekt.
Maria ligt geknield op een bankje aan het hoofdeinde en houd het hoofd van Christus tegen haar borst en kust zijn gezicht.
Aan het voeteneinde van de grafsteen staat Jozef van Arimathea, naar Jezus toe gebogen.
Achter hem staat Nicodemus, met zijn hoofd tussen de ladder en eveneens met het gebaar van droefheid (hij hielp bij de kruisafneming).
Johannes geknield houdt de linkerhand van Jezus in zijn handen.
Rond die figuren op het voorplan staan de vrouwen, die Jezus gevolgd zijn tot op Golgotha: zij drukken allen hun droefheid uit op de traditionele wijze, behalve Maria een (Magdalena?), die de armen in de lucht heft van uitzinnig verdriet.
Op de achtergrond staan het kruis, de lans en het riet met de in zure wijn gedrenkte spons.
Volgens een Byzantijnse legende werd na de kruisafneming het lichaam van Jezus neergelegd op een steen. De moeder Gods beweende haar Zoon en haar tranen vielen neer op de steen als druppels was.
Maria Magdalena nam de steen mee naar Rome als bewijsstuk voor een aanklacht tegen Pilatus.
Maar het schip met Maria Magdalena aan boord raakte door een storm uit de koers en kwam in Efeze terecht. Waar de steen bewaard werd.
De eigenlijke bewening van Jezus wordt in de evangeliën niet vermeld.
Wel vinden we er een passage, die dit suggereert.
‘Tegen de avond kwam een rijk man uit Arimathea afkomstig, Jozef genaamd, die ook een leerling van Jezus was;
Hij ging naar Pilatus en vroeg om het lichaam van Christus.
Pilatus beval hem het lichaam te geven.
Jozef nam het en wikkelde het in een rein lijnwaad.
Hij legde het in zijn eigen nieuw graf, dat hij in de rotsen had laten uithouwen, rolde de grote steen vóór de ingang van het graf en ging weg.
Maria Magdalena en de andere Maria waren daarbij aanwezig en zaten tegenover het graf.’
-21 De Opstanding van Christus
afmeting: 39,5 x 51
Een ander benaming voor deze icoon is ‘de nederdaling ter helle’.
Hoewel de nederdaling ter helle deel uit maakt van de Geloofsbelijdenis van de kerk, komt dit aspect van de verrijzenis niet expliciet in de evangeliën voor.
Wel lezen we in Mattheüs 27,52-53 over graven die opengaan en over lichamen van vele ontslapen heiligen, die opstaan uit de dood. In de apocriefe evangeliën wordt de nederdaling uitvoerig beschreven.
Op de icoon zien we in het midden Christus op de gebroken poorten van de hel ( gesymboliseerd door een duistere holte).
Hij is gekleed in een wit gewaad en omringd door een mandorla, een stralenkrans die zij goddelijke heerlijkheid uitdrukt.
Ofwel neemt Hij Adam bij de rechterpols en brengt hem uit de dood naar het leven, terwijl Eva – naast Adam of tegenover hem – wacht, geknield en met bedekte handen, op haar beurt. Ofwel worden ze samen opgericht.
Rechts worden David, Salomo, en Johannes de Voorloper afgebeeld, links Mozes en andere profeten.
De compositie van deze icoon heeft pas na de iconenstrijd haar definitieve vorm gekregen.
Aanvankelijk zien we Jezus afgebeeld tussen Adam en Eva in. Op latere versies groet het aantal figuren gestaag.
De achtergrond bestaat uit een partij rotsen, die in dit geval verwijst naar de rots waarin het graf was uitgehouden.
Strikt genomen is ‘de Nederdaling ter helle’ de icoon van de ‘heilige en grote sabbat’ - Stille zaterdag in de katholieke Kerk.
De icoon blijft in de kerk staan tot op de vooravond van Hemelvaartsdag.
Tijdens de nachtviering van Pasen zingt men herhaaldelijk:
‘Christus is verrezen uit de doden. Door zijn dood heeft Hij de dood overwonnen. Aan hen, die in het graf verblijven, heeft Hij het leven geschonken.’
De Moeder Gods is afgebeeld ten halve lijve en heft haar geopende handen in gebed omhoog.
Voor haar borst is in een dubbele, met sterren bezaaide clipeus ( rond schild) de jeugdige Christus als halfiguur afgebeeld.
Hij zegent met zijn rechterhand en houdt in zijn linker een schriftrol.
De titel van de icoon Moeder Gods van het Teken verwijst naar de profetie van Jesaja ( 7,14):
‘Daarom geeft de Heer zelf u een teken; zie, de jonge vrouw is zwanger en zal een zoon ter wereld brengen en gij zult hem de naam Immanuel geven.’
Dit van oorsprong Byzantijnse type werd in de 12de eeuw de speciale beschermicoon van Novgorod, waarom zij ook wel Moeder Gods van Novgorod wordt genoemd.
Deze voorstelling, die vooral in Rusland geliefd is, gaat terug op de icoon van de Blachernitissa in de Photino-kapel in de Blachernekerk in Constantinopel, die op haar beurt afstamt van een niet meer bestaand Jeruzalem oerbeeld uit de 4e eeuw
-22. De Hemelvaart van Christus
afmeting: 39 x 45,8 cm
Deze icoon behoort tot de feestdageniconen.
In de 4e eeuw vierde men het feest in de namiddag van Pinksteren; de Griekse kerk verplaatste de viering naar de huidige datum: 40 dagen na Pasen.
De evangelisten Lucas en Marcus berichtten over de Hemelvaart. Marcus doet deze af met één zin en situeert de Hemelvaart in Galilea. Lucas, die vooral in zijn boek Handelingen uitvoeriger is, laat de Hemelvaart dichtbij Jeruzalem gebeuren.
De twee engelen, achter de Moeder Gods, wijzen naar de opstijgende Christus: dit gebaar heft ook een eschatologische betekenis: ‘Deze Jezus, die van u is weggenomen naar de hemel, zal op gelijke wijze weerkeren als gij Hem naar de hemel hebt zien gaan.’ ( Hand. 1:11)
Op het eerste gezicht is het wel verwonderlijk dat de ten hemel opstijgende Christus niet centraal staat en, in verhouding, minder plaats toegewezen krijgt dan de moeder Gods en de apostelen. Nu: het relaas van Lucas in de Handelingen der Apostelen legt eveneens meer nadruk op d e gevolgen van de Hemelvaart voor de apostelen ( d.i. voor de kerk), dan op de eigenlijke opstijging.
Op het bovenregister ziet men inderdaad Christus ten hemel opstijgen, omgeven door een mandorla ( symbool van de heerlijkheid) en omringd door engelen; soms wordt de mandorla zelf door twee of vier engelen gedragen.
Sommigen identificeren die compositie met vier engelen als ‘het Palestijnse type’. Een zeldzame keer wordt op dit bovenregister de lege troon van het laatste oordeel afgebeeld.
Op het benedenregister staat in het midden de Moeder Gods frontaal omringd door twee engelen en de apostelen. De aanwezigheid van de Moeder Gods – niet vermeld in de Schriften – wordt steevast bevestigd door de kerkelijke traditie en de liturgische teksten: ‘Verheug u, Moeder van Christus onze God, gij die met de apostelen ten hemel hebt zien varen Hem, die gij ter wereld hebt gebracht.’
Soms zijn de twaalf apostelen afgebeeld, soms slechts elf.
Dit laatste is historisch correct; Judas was er niet meer, en Matthias was nog niet ‘aan de groep van elf toegevoegd’ (Hand. 1,26) Als twaalfde wordt Paulus soms afgebeeld.
Er is een opvallend verschil tussen de houding van de apostelen en de houding van d3 Moeder Gods. Zij staat apart, rustig en kijkt Jezus niet achterna; het is alsof zij het afscheid in geloof al verwerkt heeft. Haar biddende houding suggereert dat haar taak als voorspreekster al begonnen is.
-23 Pinksterzondag - De heilige Drie-eenheid
afmeting: 30 x36 cm
Om het wezen van God, de Drie-eenheid, ( Vader, Zoon en heilige Geest) voor te stellen betekent voor de iconenschilder een probleem.
Het wezen van een onzichtbare God kan men slechts als een metafoor afbeelden.
Op deze van oorsprong 15e eeuwse Russische icoon zien we de oudtestamentische voorstelling van de Drie-eenheid: Drie gestalten van God voorgesteld door drie engelen, die bij Abraham in Mare onder de heilige eik op bezoek komen. (Genesis 18).
Op de icoon wordt de gastvrijheid, die Abraham en Sara aan de engelen verleenden, tot uitdrukking gebracht.
Sinds de Byzantijnse tijd kent men deze voorstelling van de Drie-eenheid.
Niet op de eerste zondag na Pinksteren staat de triniteit in de liturgie centraal maar op Pinksterzondag, terwijl de uitstorting van Geest op de tweede dag van Pinksteren , Pinkstermaandag herdacht wordt.
Op de icoon zien we behalve de drie engelen ook de stad als symbool van het hemelse Jeruzalem, de boom ( de eik van Mamre) als symbool van de boom van kennis van goed en kwaad en de berg is de berg van de Verheerlijking, als beeld van de vereniging met God. Ook worden deze afbeeldingen( gebouw, boom en rots) ook wel gezien als symbolen van resp. de goddelijke orde, het eeuwige leven en het kosmische principe.
Op de synode van 1551 werd vastgesteld dat deze icoon van de Drie-eenheid naar het oermodel van Andrej Rublew voortaan geschilderd moesten worden
De transparante kleuren en herhaling van de blauwe kleur van de gewaden, de (engelen)staf in de linkerhand van alle drie engelen en de gelijkstemmigheid van hun gevoelens geven heel nadrukkelijk de buitengewone eenheid tussen de engelenfiguren aan.
Ondanks alle overeenkomsten springt de figuur in het midden met zijn verwijzend gebaar naar de kelk er als God de Zoon onmiskenbaar uit. De figuur links is God-Vader en de derde figuur, rechts, verwijst naar de heilige Geest. De cirkel waarbinnen de engelen zijn geplaatst, is weer opgenomen in een volmaakte achthoek.
De restruimte tussen de knieën van de twee buitenste engelen heeft de vorm van de kerk, waarvan het silhouet van de centrale engelenfiguur een afspiegeling is.
-24 De Nederdaling van de Heilige Geest
Pinkstermaandag icoon
afmeting: 39 x 46 cm
Twee massieve gebouwen vormen de achtergrond van het pinkstergebeuren.
Beide gebouwen zijn verbonden door een lagere constructie waarboven een rode doek hangt, die moet suggereren dat de uitstorting van de Geest binnenshuis ( cenakel) plaatsvindt.
Uit het hemelsegment, symbool van Gods heerlijkheid komen stralen, die de nederdaling van de Geest voorstellen.
Er komen twaalf apostelen op voor, omdat vóór de Pinksterdag Judas is vervangen door Matthias.
Iedere apostel krijgt een eigen vuurtong ‘naargelang de Geest hun te vertolken gaf’ ( Hand. 2,4)
De laatste iconografisch element is de figuur in de holte midden onderaan met een oude man.
Die meestal gekroonde figuur is Kosmos ( de wereld).
Er zijn verschillende interpretaties mogelijk.
Soms is de holte donker: dit komt op veel iconen voor en symboliseert de nog niet verloste wereld.
Som is de holte afgesloten door tralies: de kosmos is nog gevangen “in de strikken van de dood’.
Maar als de holte helder is vermoedt men hier de verlossing van de wereld ( “Zie Ik maak alles nieuw.’)
In zijn handen houdt Kosmos een doek waarop twaalf opgerolde bladen liggen. Deze zijn het symbool van de verschillende talen waarin de discipelen spraken.
Omdat er haast geen grens is aan de mogelijke varianten, wordt Kosmos een zeer zeldzame keer vervangen door de profeet Joël, omwille van zijn profetie over ‘het uitstorten van de Heilige Geest’.
-25 De Wijnstok
afmeting: 38 x45 cm
Dit type icoon berust op het evangelie naar Johannes en wel de woorden: “Ik ben de wijnstok en jullie zijn de ranken” ( Joh. 15:5), geschilderd naar de Griekse traditie.
Al in de oudheid draagt Dionysus, de zoon van de godheid Zeus, de titel: De Wijnstok.
Het rode sap van de wijn werd in de oude culturen als bloed beschouwd.
Met water vermengd symboliseerde het in de eucharistie de verbinding tussen het geestelijke en het materiele, de onzichtbare en de zichtbare wereld. In de middeleeuwse symboliek is de wijnstok ook als boom des levens bekend.
Christus, die als de ware wijnstok wordt voorgesteld, is door zijn twaalf leerlingen omringd.
Ze zitten op de ranken als teken van de vruchten van de wijnstok.
Elke apostel heeft zijn eigen karakteristiek: een lange of en korte baard, met grijs haar of een hoog voorhoofd.
Op de linker kant zien we
Petrus, Johannes, Marcus, Andreas, Simon en Thomas;
rechts: Paulus, Mattheüs, Lucas, Jakobus, Bartholomeüs en Philippus.
Het is de byzantijnse rij van apostelen, die de twaalf zuilen van de kerk symboliseren.
Geheel boven de leider van de apostelen: Petrus. Hij vertegenwoordigt de Jodenchristelijke gemeente en Paulus de Heidenchristenen.
De vier evangelisten zijn op de tweede rij van boven afgebeeld:
Marcus, de stichter van de kerk van Alexandrië en bisschop, schutspatroon van Venetië,
Johannes, de schrijver van het evangelie en de Opbaring op Patmos.
Lucas, de arts en de patroon van de iconenschilders die als eerste portrettist van de Godsmoeder wordt gezien.
Mattheüs, de gewezen tollenaar, die eveneens een van de evangeliën schreef.
Een verwijzing naar het kruis vindt men in de gestalte van Jezus, die met uitgestrekte armen wordt afgebeeld.
De wijnstok stelt daarom niet de boom des levens voor maar het kruis.
De gekruiste ranken van de wijnstok boven het hoofd van Jezus en onder Zijn voeten beschrijven de vorm van een kruis en een MANDORLA
De ovalen mandorla betekent het snijpunt van twee kringen,. de eerste kring is het teken van het oude verbond en de tweede van het nieuwe.
Christus verenigt beide, het oude en het nieuwe testament, als symbool van de aardse en de hemelse wereld.
- 26. Twee maal zes apostelen -tweeluik afmeting: 21,5 x 31 cm
De oorspronkelijke icoon is uit de 18e eeuw, uit de Palekh-school.
Beide delen vormden het bovenstuk van een deur in een iconostase
Mattheüs Simon
Jakobus Johannes Jakobus Bartholomeüs
Thomas Andreas Petrus Marcus Lucas Philippus
-27 De heilige Mandylion
afmeting: 9,5 x 10,5 cm
Deze icoon is het fundament van allee Christusafbeeldingen.
De oorspronkelijke icoon hiervan wordt door de Orthodoxe Kerken beschouwd als het authentieke en oudste beeld van Christus.
De Byzantijnse Griekse benaming ervoor is: Het-niet-door-handen-gemaakte doek.
Belangrijk voor de gelijkenis met de afgebeelde persoon is het feit dat men hier te maken heeft met de afdruk van een nat gezicht: dat biedt de grootst mogelijke waarborg op gelijkenis.
De aflevering m.b.t. het Mandylion is in overeenstemming met twee criteria van de iconografie, nl. de ‘gelijkvormigheid’ en de ‘herkenbaarheid’: elke icoon moet overeenstemmen met de afgebeelde persoon, die dus meteen herken baar dient te zijn.
Vele verhalen … Volgens een overlevering gaat het om het doek waarmee Christus zijn gelat afdroogde na de doop in de Jordaan.
Of was het misschien een doek waarmee Christus ‘het zweet en bloed afwiste dat van zijn gezicht droop bij zijn doodsangst in Gethsemane?
Nog een ander verhaal brengt het doek in verband met het lijdensverhaal van Christus: op weg naar Golgotha zou Veronica aan Christus een doek gegeven hebben om zijn bebloed en bezweet gelaat af te drogen.
In de Kerken van het oosten wordt het ‘Abgarverhaal’ als oorsprong van het Madylion beschouwd.
Koning Abgar IX van Edessa leed aan een ongeneeslijke ziekte.
Hij stuur een gezant naar Jezus met het verzoek naar Edessa te komen. Maar Jezus ging op dit verzoek niet in, omdat ‘Hij enkel gezonden was naar de verloren schapen van *Israël’ ( Mattheus 10,506), maar Hij wilde hem wel genezen.
Volgens de ene lezing van het verhaal zond Jezus een brief. In een latere versie ( ca 400) was het een portret door de gezant geschilderd. Volgens de laatste lezing wordt het een doek, waarop Christus zelf de afdruk van zijn gezicht hebben nagelaten.
In ieder geval zou koning Abgar genezen zijn ….
Het doek dat aanvankelijk in Edessa bewaard werd, werd door Constantinopel na een belegering van de stad opgeëist.
De oudste afbeelding van het doek – geschilderd in 945 werd overgebracht naar het Sint Katharinaklooster in de Sinaï.
Werd het Mandylion in 1241 ( 1249) door een Franse ridder naar Parijs gebracht?
Was het door keizer Boudewijn II uit geldnood verkocht aan Lodewijk de Heilige?
Vast staat dat de Franse ridder kostbare relieken uit Constantinopel meebracht.
O V E R I G E
I C O N E N:
-28 De apostel Johannes op Patmos
afmeting: 19 x 20 cm
Deze apostel, die tot de engere kring van de discipelen behoorde samen met Petrus en Jacobus, wordt ook wel Johannes de theoloog in de iconografie genoemd.
Op deze icoon is hij zittend afgebeeld in een grot op het verbanningseiland Patmos, waar hij zijn leerling Prochoros dicteert. Volgens sommigen was Johannes blind en dicteerde hij daarom aan Prochoros. Op afbeeldingen van Johannes als evangelist ( bijvoorbeeld op de koningsdeuren van een ikonostase) wendt hij zich tot een stem uit de hemel. Zo ook op mijn icoon. Tevens gebaart hij naar zijn leerling, die voor hem het Woord Gods noteert.
-29 Icoon van de drie jongelingen in de vurige oven
afmeting: 38 x 44 cm
De icoon met de drie jongelingen in de brandende oven kan worden gezien als de uitbeelding van een bepaald moment uit de gezongen uitvoering van het zogenaamde ovenspel in de Hagia Sofia.
Deze ritus werd opgevoerd op de laatste zondag voor kerstmis, het erefeest van de Hagia Sofia van Constantinopel.
Het oudtestamentische onderwerp wordt op de icoon weergegeven in een sinds de 14de eeuw bekende compositie;
de drie jongelingen en de aartsengel Michaël lopen, elkaars hand vasthoudend, in een kring door een brandende oven.
De compositie is ontstaan in het late Byzantium, met als mogelijk doel het gebruik in de Hagia Sopfia vast te leggen.
Op de zelfde zondag van het jaar werd de ritus ook in de Sofiakathedraal van Novgorod uitgevoerd.
Door zangers, subdiakens en kathedraaalwachten werd het wonder nagespeeld waarin de drie joodse jongelingen, die op last van koning Nebukadnezar van Babylon in een brandende oven waren geworpen, werden gered door een engel.
In overeenstemming met het ceremonieboek van Novgorod werd de kerkelijke ambo aan de vooravond van de feestdag aan de kant geschoven om plaats te maken voor een houten oven.
Een engel werd vervaardigd van kalfsleer, in bonte kleuren beschilderd, en met een haak aan de kaarsenbak opgehangen.
De icoon met de afbeelding van het feest lag op de ambo.
Zij werd vereerd door de subdiaken die de handeling leidde.
Begin en einde van elk bedrijf van het spel vielen samen met de oden van een canon, die werd uitgevoerd door het koor en de zingende jongelingen. Het cruciale moment in het spel, de uitdoving van de oven, werd begeleid door het zingen van de jongelingen van de versregel ‘Zegen de daden des Heren…’, waarbij zij hand in hand in een kring liepen, samen met de van boven neergelaten engel, die de jongelingen aan de vleugels vasthielden.
Dit moment van het spel komt overeen met de voorstelling op de icoon, die als voorbeeld voor de uitvoering diende.
-30 In U verheuge zich elk schepsel.
afmeting: 40 x 30 cm.
Deze icoon verbeeldt de lofzang van Johannes Damascenus, die Maria, de moeder van Jezus, ‘geheiligde tempel’, ‘paradijs’ en ‘troon van God’ noemt. Zij wordt geëerd door heel de schepping, dat wil zeggen door het engelenkoor en het mensengeslacht.
De hymne van Johannes van Damascus werd eind vijftiende-begin zestiende eeuw in de vastentijd gezongen.
De Moeder Gods op de troon is afgebeeld tegen het decor van een tempel die herinnert aan de Hemelvaartskathedraal in het Kremlin.
Onderop de icoon zijn van linksaf gezien allen afgebeeld, die de Maagd Maria eer bewijzen: profeten, bisschoppen, monniken, rechtvaardigen, Johannes de Doper, apostelen en martelaren, nonnen en heremieten.
